河北省将在5年内建立城乡全覆盖的中医药服务体

Б?гд Найрамдах Энэтхэг Улс ?????? ??????????? ??????? ???? ?????? ??????? Republic of India
Т?рийн далбаа Т?рийн с?лд
Уриа: "Satyameva Jayate" (Санскрит) "?нэн ялгарна"
Т?рийн дуулал: "Jana Gana Mana" "Та б?х х?м??сийн оюун ухааны захирагч юм"
?ндэсний дуу "Ванде Матарам" (Санскрит) "Би Танд м?рг?м?й, Ээж ээ"
Энэтхэгийн хяналтад байгаа газар нутгийг хар ногооноор харуулав; нэхэмжилсэн боловч хяналтг?й газар нутгийг цайвар ногооноор харуулав
Нийслэл	Шинэ Дели 28°36′50″N 77°12′30″E
Томоохон хот	Мумбай (хот) Дели (метрополис)
Албан ёсны хэл	Хинди хэл Англи хэл
Х?лээн з?вш??р?гдс?н орон нутгийн хэл	Мужийн т?вшин ба 8-р жагсаалт Ассам Бенгал Бодо Догри Г?жарати Хинди Каннада Кашмир Кокборок Конкани Майтхили Малайлам Мейтей Маратхи Мизо Непал Ория Пунжаби Санскрит Сантали Синдхи Тамил Тел?г? Урд?
Уугуул хэлн??д	447 хэлн??д
Шашин (2011)	79.8% Хинд? шашин 14.2% Ислам 2.3% Христ итгэл 1.7% Сикхизм 0.7% Буддизм 0.4% Жайнизм 0.23% Шашинг?й 0.65% Бусад
Ард т?мний нэршил	Энэтхэгч??д
Т?р засаг	Холбооны парламентын б?гд найрамдах улс
? Ер?нхийл?гч	Драупади Мурму
? Дэд Ер?нхийл?гч	Жагдип Данкар
? Ер?нхий Сайд	Нарендра Моди
? Ер?нхий ш??гч	Удай Умеш Лалит
? Лок Сабхагийн дарга	Ом Бирла
Хууль тогтоох байгууллага	Парламент
? Дээд танхим	Рааже сабха-"Улсын чуулган"
? Доод танхим	Лок сабха-"Ардын чуулган"
Тусгаар тогтнол  Нэгдсэн Вант Улсаас
? Доминион	8 сарын 15, 1947
? Б?гд найрамдах улс	1 сарын 26, 1950
Газар нутаг
? Нийт	3,287,263 (Нэхэмжлэгдсэн нутаг дэвсгэр) 3,166,391 (Бодит харьяаллын нутаг дэвсгэр) км2 (7)
? Усны эзлэх талбай (%)	9.6
Х?н ам
? 2022 тооцоо	1,375,586,000 (2)
? 2011 тооллого	1,210,854,977 (2)
? Нягтаршил	417.7/км2 (19)
ДНБ (ХАЧП)	2022 тооцоо
? Нийт	▲ $11.665 их наяд (3)
? Нэг х?нд ноогдох	▲ $8,293 (128)
ДНБ (нэрлэсэн)	2022 тооцоо
? Нийт	▲ $3.469 их наяд (5)
? Нэг х?нд ноогдох	▼ $2,466 (143)
ОТББИ (2011)	35.7 дундаж · 98
ХХИ (2021)	▼ 0.633 дундаж · 132 дахь
М?нг?ний нэгж	Энэтхэг рупи (?) (INR)
Цагийн б?с	UTC+05:30 (ЭСЦ)
Огнооны формат	??-сс-жжжж
Жолооны тал	з??н гарын
Утасны томьёо	+91
ISO 3166 код	IN
Домэйн нэр	.in

百度 她性格直爽，耿直率真，这也是观众为何喜欢她的原因之一，二则就是她的演技精湛，曾主演多部脍炙人口的作品，因为角色刻画深入人心，深受观众喜爱。

Энэтхэг, албан ёсоор Б?гд Найрамдах Энэтхэг Улс (БНЭУ) (хинд. ???? ???????, Bhārat Ga?arājya, Бхар?т Г?н?ражй), бол ?мн?д Азийн Энэтхэгийн хойгт орших б?рэн эрхт улс юм. М?н дэлхийн 7-рт орох том газар нутагтай, х?н амын тогоороо 2024 оноос 1-рт тэрг??лж, эдийн засгаараа 4-рт ордог г?рэн гэгдэнэ. Пакистан, Хятад, Балба, Бутан, Бангладеш, Мьянмар зургаан улс оронтой хуурай газраар хил залгаж, Энэтхэгийн далайгаар х?рээлэгдэн оршдог. Бас Энэтхэгийн далайд Мальдив, Шри Ланка, Индонез гурван улстай усаар хиллэдэг бол Пакистаны хянаж буй нутгийг Жамму-Кашмир мужийнх гэж з?тгэдгээр болвол Афганистантай бас хиллэнэ.

Энэтхэгийн хойг, Энэтхэг орон бол Энэтхэгийн соёл иргэншил болон бусад эртний соёл иргэншил ??сэн цэцэглэсэн ?лгий нутаг б?г??д т??хийн ихэнх ?ед худалдааны замын зангилаа болж, суурин иргэншил, соёл, шашин цэцэглэн х?гжиж байжээ. Энэтхэгт Хинд?, Будда, Сикхи, Жайна д?рв?н шашин ??сч х?гжиж байв.

Энэтхэг 18-р зууны эхнээс 20-р зууны дунд ?е х?ртэл алхам алхмаар Британийн колони орон болсоор л байсан юм. 1947 онд тусгаар тогтносны дараа эдийн засаг, цэргийн х?чин маш ахицтайгаар х?гжс?н, одоо нэрлэсэн ?нээр дэлхийн 12-р, худалдан авах чадвараар тэгшитгэснээр дэлхийн 4-р их жилийн дотоодын нийт б?тээгдэх??нтэй улс болжээ. Гэхдээ тэрбум ил?? х?нтэйн хувьд ядуурал, бичиг ?сэг тайлагдалтын хувь доогуур зэрэг сул талуудтай байсаар байгаа.

Нэр

Тус орны Энэтхэг (мо.б энэдхэг, enedkeg) гэсэн монгол нэр дундад зууны согд хэлний yntk'k гэсэн ?гнээс гаралтай. Энэ нь цаашилбал эртний перс хэлнээ ?хинд?? гэснээс гаралтай. Хинд? гэдэг бол ?Инд м?рний газар орон? гэсэн утгатай юм. Самгарди хэлээр ?синд?? гэдэг байв. ?рн?д?д перс, араб, грек, латинаар дамжин ?инд-иа? гэсэн б?тэцтэй т?гсэн. Их Могол Улсын хаад газар орноо лалын шашинтнаа ?рг?н тархсан дагавар залгаж ?инд?-стан? гэж нэрлэж байв.

Бас нэгэн монгол нэр Жагар (мо.б. жагар, jayar) юм. Энэ нь т?в?д хэлний rgyadkar ?гнээс гаралтай б?г??д ?гчилбэл ?цагаан улс? гэсэн утгатай. ?Арван цагаан буянт номын цагаан т??х? номонд Энэтхэгийг ?Замбуутив? гэсэн.

?дг?? Энэтхэгт улсаа ???? бхарата [паарэт] гэдэг. Энэ нь эрт цагаас эхлэн самгардиар бичигдэн ?лдсэн тус улсын нэр билээ.

Энэтхэгийн нэрс албан ёсны хэлээр

• Англи: India индия
• Хинди: ???? бхарата
• Ассам: ???? бхарота
• Бенгал: ???? бхарота
• Бодо: ???? бхарота
• Догри: ???? бхарата
• Г?жарати: ???? бхарата
• Каннада: ???? бхаратаа
• Кашмир: ?????????/??????????? хиндустан
• Кокборок: India/???????? индиа
• Конкани: ???? бхарот
• Майтхили: ???? бхарата
• Малайлам: ????? бхаратам
• Мейтей: ???? бхарата
• Маратхи: ???? бхарата
• Мизо: India индия
• Непал: ???? бхарата
• Ория: ???? бхаратаа
• Пунжаби: ???? бхарата
• Санскрит: ?????? бхаратам
• Сантали: ?????/????? cинот/бхарот
• Синдхи: ???? бхарата
• Тамил: ???????/?????? интия/бхаротам
• Тел?г?: ???? бхарата

Газар з?й

Физик газар з?йн зураг

Энэтхэг орон 3,287,590 км2 нутаг дэвсгэртэй, дэлхийн 7-р том орон юм.

Байрлал

Энэтхэг ?мн? Азид хамаарна. Энэтхэгийн техтоник хавтангийн зааг болсон Энэтхэгийн хойг дээр хойд ?рг?ргийн 8° — 38°, з??н уртрагийн 68° — 98° дотор багтан байрладаг. ?рн? умард талаараа Пакистан (2910 км), умард талаараа Хятад (3588 км), Балба (1751 км), Бутан (699 км), дорнод талаараа Бангладеш (4097 км), Бирм (1643 км) гэсэн зургаан улстай хуурай газраар хиллэнэ. Хилийн нийт урт — 15106 км. Умард талаараа Памир, Хималайн нуруунд тулж, ?мн?д талаараа Энэтхэгийн далайн Бенгалын булан, Лаккадивын тэнгис, Арабын тэнгис х?рнэ. Арлуудын эргийг оролцуулаад эргийн нийт урт — 7517 км. Далай тэнгисийн усаар зааглагдаж Мальдив, Шри Ланка, Бирм, Тайланд, Индонезтэй ойр байрлана.

Т??х

Эртний ?е – маур, гупта эзэнт г?рэн

?мн?д Азид 30.000 жилийн ?мн??с анх х?н т?р?лхт?н суурьшиж байсан олдворууд олдож байжээ. Чулуун зэвсгийн ?еийн хадны с?г зураг Энэтхэгийн олон газраас олддог. МЭ? 7000 оны ?ед анхны Шинэ чулуун зэвсгийн ?еийн х?м??с суурьшиж байсан газар одоогийн Пакистаны баруун хэсгээс олдож байв. Эдгээр нь аажмаар МЭ? 2500-1900 оны ?ед ?мн?д Азид тавигдсан анхны соёл болох Индус х?ндийн соёл иргэншил болж х?гжжээ. Тухайн ?ед х?м??с гар урлал, ?рг?н х?рээний худалдаа наймаа эрхэлж амжиргаагаа залгуулан, соёл иргэншил ихээхэн х?гжиж байв. МЭ? 2000-500 оны ?е буюу Т?м?р зэвсгийн ?еэс Хиндуизмийн хамгийн эртний гар бичмэл болох Ведас зохиогдож, тэр ?еэс Ведийн соёл ??ссэн гэж ?здэг. Хуврага, цэрэг, худалдаачдын дотор шатлан захирах ёсыг бий болгох зорилгоор Кастын систем энэ ?ед ??ссэн ба яваандаа уугуул иргэд болон хаадын угсааныхны дунд т?гсэн юм. Ведийн ?еийн с??лч МЭ? 6-р зууны ?ед жижиг овгуудыг 16 ц??нх болон хаант засагт болгон нэгтгэж, хотжилт ??сэн бий болж м?н Буддизм, Жайнизмын шашны шинэчлэлийн х?д?лг??н ?рн?ж, эдгээр нь бие даасан шашин болов. Жайнизм Махавирагийн номлолоор дэлгэрч, харин Буддизм дунд давхаргаас бусад б?х нийгмийн давхрагын Буддагийн шавь нараар т?гэн дэлгэрч байв. Бурхан багшийн амьдралын зам м?р Энэтхэгийн эхэн ?еийн т??хийн хуудаснаа томоохон байр суурийг эзэлжээ. Улс т?рийн хувьд МЭ? 3-р зуунд Магадхагийн хаант улс бусад б?х салангид ханлигуудыг нэгтгэн, асар ?рг?н газар нутгийг анх удаа нэгдсэн захиргаанд оруулснаар аугаа Маурын эзэнт г?рний суурийг тавьсан юм. Маурчууд анх эзэнт г?рний шинжтэй болсноороо з??н хойд нутагт т?вл?рс?н газар нутгаа тэлж Энэтхэгийн хойгт б?хэлд нь давамгайлах болов. Энэ улс Ашока хааны ?ед хамгийн ?рг?н уудам нутаг дэвсгэртэй болж, соёл юугаа х?гж??лэн цэцэгл??лсэн юм. Буддын шашин ?с?н дэлгэрэхэд Ашока хаан гол ??рэг г?йцэтгэжээ. МЭ? 321 оны ?ед Нандагийн эрх баригч удмыг хожим Маурын аугаа Эзэнт г?рэнийг (МЭ? 321-185) ?ндэслэгч Чандрагупта Маур унагав. Эзэн хаан Чандрагупта жижиг ханлигуудыг нэгтгэн нийл??лэх замаар асар ?рг?н газар нутгийг анх удаа нэгтгэн нэг захиргаанд оруулжээ. Эзэнт г?рэнд ?н??гийн Энэтхэгийн хойгийн ихэнх хэсэг, Афганистаны зарим хэсэг багтаж байв.

Бодь с?м, Гаутама Будда гэгээрсэн газар

Т??ний байгуулсан энэ г?рний гол з?рх нь ?нг? зассан нийслэл Паталипутра (одоогийн Патна хот) байлаа. Чандрагуптагийн итгэлтэй гарын доорх цэргийн х?ч болон идэвхитэй ажилладаг нууц албаны ?р д?нд х?д?? аж ахуй, худалдаа х?гжин цэцэглэсэн билээ. Тэрээр хэт мацаг барьсны улмаас МЭ? 297 оны ?ед нас барав. Жайнизмыг ш?тэх болсон Чандрагупта амьдралынхаа с??лчийн ?др??дэд ард т?мэндээ тохиолдсон аймшигт ?лсг?л?нгийн ?еэр юу ч хийж чадааг?йдээ ихэд гашуудан даяанч маягаар н?глээ наминчилж байжээ. Энэ улсын хоёрдахь хаан Биндусара юм. Т??ний х?? Ашока 3 дахь хаан (МЭ? 265-232) болсон б?г??д Маурын удмын с??лчийн гол захирагч юм. Тэрээр эртний дэлхий дахины т??хийн аугаа х?м??сийн нэг м?н билээ. Ашока хаан эзэнт г?рнийг хамгийн том газар нутагтай болгож тэлсэн юм. Асар их цуст тулаан хийж эзлэгдээг?й ?лдээд байсан Калингаг нэгтгэв. Уг тулалдааны дараа Даяа гол улаанаар урсаж байсан гэлцдэг. Ашока хааныг Энэтхэгийн алтан эрин ?еийн эхлэлийг тавьсан гэдэг. Эзэнт г?рэн цэцэглэхийн хэрээр урлаг, шинжлэх ухааныг х?гж??лж, их барилгын ажлыг эхл??лжээ. ??нд б?мб?г?р оройт барилгууд орно. Ашока ??рийн засаглалын жил??дэд т?ргэн хурдацтай х?гжиж байсан Буддын шашныг ш?тэх болсон. ?в?г эцгийнхээ наминчлалын т??хтэй адил Калингагийн дайны ?ед их цус асгаруулсандаа гэмшиж, х?чирхийллээс холдон тайван амгалан Буддизмын шашны замыг сонгосон байна. Тэр Буддизмыг дэлгэр??лэхийн тулд хуврагуудыг Ази даяар илгээж байлаа. М?н ??рийн зарлигийг Энэтхэг, Балба, Пакистан, Афганистан даяар чулуун дээр сийлж тараан тунхаглаж байв.

Ашокийн ?еийн х?гжил цэцэглэлт, тайван амгалан байдал т??нийг нас барсны дараа тийм ч удаан ?ргэлжилсэнг?й. Хаан ширээ залгамжлагдын дунд хэр??л маргаан тасарсанг?й. Маурын с??лчийн эзэн хаан Брихадрата МЭ? 185 оны ?ед шадар туслагчийнхаа нэг Пусиямитрад алуулав. Пусиямитра Энэтхэгийн т?в хэсгийг МЭ? 73 он х?ртэл захирч байсан Сунгагийн династыг ?ндэслэжээ. Энэтхэг одоо Маурын ?мн?х ?е шиг хуваагдмал, эмх замбарааг?й байдалд эргэн орлоо. Хойд Энэтхэгт жижиг хант улсууд бий болж “Энэтхэг-Грек” хэмээн нэрлэгддэг захирагч нар гарч байв. Тэднээс хамгийн алдартай нь Мэнандэр (МЭ? 115-130) юм.

Хойд Энэтхэгт Хиндиузм гэр б?л??дэд эцгийн эрхт ёс бат б?х болж байсан нь эмэгтэйч??дийн хараат байдлыг улам нэмэгд??лж байв. 4-5-р зуун гэхэд Гупта эзэнт г?рэн Энэтхэгийн хожмын д?р т?рхийн эхлэлийг тавьж, засаг захиргааны болон татварын цогц системийг анх нэвтр??лэв. Гупта г?рний хаадын ?ед шашныг зан ?йлээс ил?? с?сэг бишрэл талаас нь ш?тэх шинэчилэлтийг хийж байв. Уг шинэчлэл нь нутгийн элит??дийн ивээн тэтгэлэгээр б?тээгдсэн уран баримал, архитектурт цэцгэн хээгээр илэрхийлэгдсэн байдаг. Санскрит сонгодог уран зохиолууд м?н цэцгэн хээгээр чимэглэгдсэн байдаг. М?н энэ ?ед Энэтхэгийн шинжлэх ухаан, одон орон судлал, анагаах ухаан, математикийн шинжлэх ухаан шинэ т?вшинд х?рч х?гжжээ.

1) МАУРЫН ЭЗЭНТ Г?РЭН (МЭ? 321-183)

1. Чандрагупта хаан

Б?х салангид ханлигуудыг нэгтгэн, асар ?рг?н газар нутгийг анх удаа нэгдсэн захиргаанд оруулсан.

2. Х?? Биндусара

Эцгийнхээ эзэлсэн газар нутгийг бага зэрэг тэлсэн.

3. Х?? Ашок (МЭ? 265 - 323)

- Эзэнт г?рнийг хамгийн том газар нутагтай болгосон – асар их цуст тулаан хийсэн. - Урлаг, шинжлэх ухаан х?гжс?н - Их барилгын ажил ?рн?с?н (dome-shaped temples) - Буддын шашныг Ази даяар т?гээсэн Ашок хааныг таалал т?гсс?ний дараа хаан ширээний тэмцэл эхэлж, Маур г?рэн задарч, дахин ханлиг улсуудад хуваагдав.

2) ГУПТАГИЙН Г?РЭН (МЭ 320-540)

1. Гандра Гупта

2. Х?? Самудра Гупта

Энэтхэгийн соёл ялангуяа Хинду, Буддын урлагийн сонгодог гэж ?здэг. Гупта нар хатуу Хинду ?нэмшилтэй байсан боловч энэ улсад Жайнизм, Буддизм х?гжс??р байв. Бутралт - Хэпалитийн н??дэлчдийн буюу Цагаан Х?нн? довтолгоотой давхцсан.

3) ХАРШАГИЙН Г?РЭН (МЭ 606)

4) ЧОЛАГИЙН Г?РЭН (МЭ 805-1200)

Дундад ?е – Делийн султант улс

Энэ ?ед Энэтхэг салгуу бутархай ханлигууд болж эргэн задарч, дахин нэгтгэх удирдагч гарч ирэхг?й байлаа. Уламжлалт зарим х?д?? аж ахуй эрхлэгчид газраа ашиглан ?с?н х?гжиж байсан газар тариаланг т?шиглэх болсон нь кастын дахрага дунд явагдаж байлаа. Улмаар кастын системд газар нутгийн ялгарал гарч эхлэв. Т?в Ази болон Персээс ирсэн д?рвэгсэд хот босгож, эзэнт г?рн??дийн б?тээн байгуулалтуудыг хийж байлаа.

Н??дэлчин муслим овог 1193 оноос Делиг удаа дараа дайран довтолж, дээрэмдэн тонов. Мухамед Г?рийг нас барсны дараа 1206 онд т??ний жанжнуудын нэг, урьд нь боол байсан Кутб-уд-дин Айбэк Энэтхэгт т??ний эзэлж байсан байр суурийг булаан авч Делийн Султант улсыг байгуулав. ??нийгээ тэмдэглэж м?н Исламийн ерт?нц?д шинэ газар нутгийг нэтгэсэний бэлгэ тэмдэг болгон дэлхийн хамгийн ?д?р Ислам шашны гонх болох Гутаб Минарыг бариулсан байна. Энэх?? 72.5м цамхаг нь Энэтхэг дахь Султант улсын бэлгэ тэмдэг болжээ. Эзэнт г?рэн ?рг?жин тэлэхийн хэрээр баян чинээлэг султанууд уг гонхыг тойруулан асар том х?ш?? дурсгалууд барив.

Таж Махал

Энэ ?ед хаан ширээг ?е залгамжлах ёсыг халж, хааны титэмийн т?л?? ?рс?лдд?г болсноор маш олон Султанууд солигдож байв. Муслим биш х?м??сийг Исламийн т?рд татвар т?л?хийг шаарддаг байв. 14-р зуунаас эхлэн Делийн султант улс тарж бутарч эхлэв. 1398 оноос эхлэн Монголын Т?м?р хаан удаа дараа дайралт хийх болж, 1525 онд т??ний х?? Бабур с??лчийн Султаныг дийлж, Могулын эзэнт г?рнийг байгууллаа.

МОГУЛ Г?РЭН (1525 – 1858 он) 1. 1527 он – Бабур Энэтхэг улсыг б?рэн эзэлсэн. 1530 онд нас барсан. 2. Х?? Хумаюн – эцгийн эзэнт г?рнийг бага зэрэг тэлсэн 3. Х?? 12 настай Акбар – газар нутгийг асар ?рг?н тэлсэн. Засаглалын т?вл?рс?н тогтолцоо бий болгосон. Олон шашны эвлэрэнг?й бодлого баримталдаг байсан. Акбар Аграгийн ойрхи Фатепур Сикри дэх шинэ ордондоо ш?тээний ?рг?? бариулж тэндээ шашны хэлэлц??лэг ?рн??лдэг байв. Акбар х?гжим, урлагийг сонирхдог байв. Фатепур Сикрид могол зургийн сургууль байгуулсан нь урсгалын хувьд Перс, Энэтхэгийн н?л??г тусгаж байсан б?г??д тэр нь 4. т??ний х?? Жахангирын ?ед оргил ?едээ х?рч х?гжив. 5. Х?? Жах жахан (1628-1658) нь Аград Таж Махал, Делид Улаан хэрэм, Жама Масжид зэргийг бариулсан. Эдгээр н?сэр т?сл??д нь Моголын ?ед цэцэглэж байсан ХАА, худалдаанаас хамааралтай баялгийн бэлэгдэл, илэрхийлэл байв. 6. С??лчийн хаан Ауранзэв 1658 онд хаан ширээнд сууснаар тус г?рний тэлэлт дээд цэгтээ х?рч м?н уналтын эхлэл болов. Аян дайнд улсын сан х?мр?г?? шавхсан, ислам номлолыг уян хатан бус тайлбарлаж байснаараа хамтрагчид болох ражп?дч??д болон хинду албатуудаа ??р??с?? х?ндийр??лсэн гэж ?здэг. 1739 онд т??нийг нас барсны дараа эзэнт г?рний хаадууд ойр ойрхон солигдож эцэст нь 1857 онд Британичууд Моголын эзэнт г?рний с??лчийн хаан Бабадур шахыг хаан ширээнээс нь зайлуулав.

Британийн раж

Европчууд хоолны амтлагч сонирхож эхэлснээр Энэтхэг р?? ихэд татагдах болжээ. 15-р зуунд Португальчууд худалдааны ?нд?р ашигтай хоол амтлагч хайж, Энэтхэгт хамгийн анх ирэв.Тэдний араас Англи болон бусад зарим Европын орнууд худалдаа наймааны ашиг хайж Энэтхэгт очжээ. Португальчуудтай ?рс?лд?х зорилгоор Англи, Нидерландчууд тус тусдаа East India компаниудыг (1600 он) байгуулж, ?йл ажиллагаагаа явуулж байв – эхэндээ худалдааны зорилготой байгууллагдсан ба яваандаа ??рийн гэсэн цэрэг армитай болов.

Энэтхэгийн ?н??гийн х?гжлийн суурийг 1848-1885 оны ?ед тавигдсан гэж ?здэг. Ист Индиа компаний захирагч Лорд Далхуиз 1848 онд Энэтхэг дахь орчин ?еийн б?тээн байгуулалтын хийж эхэлжээ. Т?м?р зам барьж, цахилгаан холбоо суурилуулж, иргэдэд Английн боловсролын системийг нэвтр??лсэн байна. Гэвч 1858 онд Ист Индиа компаний эсрэг уугуул иргэдийн Англи загварын нийгмийн шинэчлэл, газрын ?нд?р татварын бодлогыг эсэрг??цсэн дург?йцэл Хойд Энэтхэгээс эхлэн Т?в Энэтхэг х?ртэл газар авч байв. Энэ бослогыг т??хэндээ тусгаар тогнолын т?л??х анхны дайн гэж нэрлэдэг. Гэвч уг бослогыг 1 жилийн дотор Англичууд таслан зогсоосон б?г??д Энэтхэг дахь хяналтаа улам чангатгаж, Энэтхэг дахь Ист Индиа компаний удирдлагын оронд Британийн засгийн газрын шууд удирдлага дор оруулав.

Т??нээс хойш хэдэн арван жилийн турш нийтийн улс т?рийн х?д?лг??н Энэтхэг даяар аажмаар б?рэлдэж, улмаар Энэтхэгийн ?ндэсний Конгресс нам 1885 онд байгууллагдав.

19-р зууны 2-р хагас гэхэд технологи, газар тариалангийн худалдааны холын зах зээлтэй хамааралтай хэт хязгаарлагдмал байдал нь Энэтхэгийг х?нсний хомсдолд оруулж, ард иргэд нь ?лсг?л?нд нэрвэгдэж байлаа. Харин Англичуудын барьсан т?м?р замын с?лжээ ашиглалтанд орсноор Энэтхэгийн д?нг?ж х?гжиж эхэлж байсан ?йлдвэрлэл??дэд ихээхэн дэмжлэг болж, х?нсний ?нэ буурснаар ард иргэдэд н??рлээд байсан ?лсг?л?нгийн асуудал багасав.

1 сая гаруй Энэтхэгч??д оролцсон Дэлхийн 1-р дайн дууссаны дараагаас Энэтхэгт шинэ ?е эхлэв. Энэ бол Британий Энэтхэг дахь хараа хяналтаа сулруудах шинэчлэл ба Энэтхэгийн ?ндэсний т??хэн удирдагч Махатма Гандигийн эрх ч?л??ний т?л?? тайван х?д?лг??н эхэлсэн ?е юм. 1930 оны ?ед Английн шинэ хууль журам батлагдав. ??нээс хойшхи 10 жил Энэтхэг Дэлхийн 2-р дайнд оролцож, ард иргэдийн дунд Муслим шашинтнуудын ?ндсэрхэг ?зэл улам х?чээ авч байсан х?ндхэн ?е байв.

1909 онд Британийн Энэтхэг

Жавахарлал Неру болон Махатма Ганди

1945 онд Дэлхийн 2-р дайны т?гсг?лд Британичууд б?х эрх мэдлээ х?лээлгэж ?г?хийг з?вш??рч, урт удаан хугацааны эрх ч?л??ний тайван тэмцлийн ?р д?нд 1947 онд Энэтхэг тусгаар тогтнолоо олсон боловч шашны ?зэл сурталын хагаралдаанаас ??дэн Энэтхэг болон Пакистан улс болж хоёр хэсэг хуваагджээ. Энэ ?еэр хилийн хоёр талд ?лдсэн х?м??сийг газар нутгаасаа х??с?н 2 сар гаруй ?ргэлжилсэн шашны ?ймээн самуун дэгдэв. Нийт 12 сая орчим х?н хилийн наана, цаана гарч шилжин суурьшсан ба 1 сая гаруй х?н амь ?рэгджээ.

1950 оны 1-р сарын 25-нд Энэтхэг улс ?ндсэн хуулиа батлаж парламент б?хий Энэтхэг улсыг байгуулсан юм. Эдийн засгийн ч?л??т зах зээлд 1990-ээд онд шилжсэнээс хойш Энэтхэг дэлхийн хамгийн хурдацтай х?гжиж буй улс болон хувирсан байна.

Кашмирын ??дэлтэй м?рг?лд??н

Х?н амын олонхи нь Мусулман шашинтай Кашмирын муж улсыг Энэтхэгт ?гс?н??с хойш тус мужийг эзэмшихийн т?л?? Энэтхэг, Пакистаны хоорондоо м?рг?лд?ж иржээ. Тухайлбал, 1947-1948 болон 1965 онд тус тус дайтаж байв. Энэтхэг дахь Кашмирын Мусулманчуудыг 2001 онд Парлементын ордон руу, 2008 онд Мумбай дахь зочид буудал руу террорист халдлага хийсэн хэмээн буруутгав.

1998 онд Энэтхэг, Пакистан 2 улс ц?мийн туршилт хийв. Н?Б-ын Аюулг?йн З?вл?л ц?мийн туршилт хийсэнд тус 2 улсыг ш??мжлээд, зэвсгийн б?х х?т?лб?р?? зогсоохыг шаардав. 1999 онд Энэтхэг, Пакистан 2 маргаантай асуудлаа шийдвэрлэх х?чин чармайлтаа идэвхиж??лэх тухай тохиролцсон Лахорын тунхаглалд гарын ?сэг зурав. Гэсэн хэдий ч 2 улсын хооронд ц?мийн м?рг?лд??ний аюул ?н??г х?ртэл оршсоор байгаа юм.

20-р зууны 2-р хагаст х?рш зэргэлдээ орнуудтай хил тойрсон байнгын маргаантай тулгарч эхэлсэн ба Хятад улстай 1962 онд дайтаж байсан ч ?н??г х?ртэл з?вшилц?лд х?рч чадааг?й байна. Харин Пакистан улстай 1947, 1965, 1971 онуудад тус тус дайтаж байжээ.

Улс т?р

Шинэ Делид засгийн газрын чухал салбарууд байрладаг.

Улс т?рийн тухайд Энэтхэгийн ?ндэсний Конгресс нам голлох ??ргийг г?йцэтгэх б?г??д энэ намын лидер??д нь Энэтхэг улс тусгаар тогтнолоо олж авсан ?еэс эхлээд одоог х?ртэл улс орныг удирдан залж яваа юм. Энэтхэг улсад ?йл ажиллагаагаа явуулж буй намуудыг жагсаавал:

• Энэтхэгийн ?ндэсний Конгресс - Энэ нам нь хэдийгээр 100 гаруй жилийн т??хтэй ч хэд хэдэн удаа уналтанд орж байсан т??хтэй. Индира Гандийн Энэтхэгийн ?ндэсний Конгресс ч гэж нэрлэгдэж явсан ?е бий. З??нийг тэрг??лэгч энэх?? нам нь 1947—1977, 1980—1989, 1991—1996 болон 2004 оноос ?н??г х?ртэл бусад намуудын тэрг??нд явж байна.
• Бхаратиа Жаната Нам (Энэтхэгийн Ардын Нам) - Энэх?? баруун хэсгийг тэрг??лэгч намыг 1980 онд Атал Бихари Ваджпаи, Лал Кришной Адвани нар байгуулсан б?г??д хиндуизмыг баримтлагч нам юм. Улс орныг 1996 болон 1998-2004 онуудад тус тус удирдаж байсан.
• ?лдсэн намууд нь ерд?? 2-3 жижиг улсуудын х?рээнд х?чтэй байр суурь эзэлдэг байсан ба ийм намуудын тоонд
  • Энтэхэгийн коммунист нам
  • Самаджвадийн нам
  • Жаната Далын нэгдсэн нам зэрэг орно.

1991 оноос эхэлсэн ??рчл?лт шинэчлэлтийн ачаар энэтхэг улс х?гжиж буй орнуудын нэг болжээ. ??рчл?лт шинэчлэлтийг 1996 онд Атала Бихари Важпаи-гийн удирдсан засгийн газар, 2004 онд Сониа Гандигийн удирдсан Энэтхэгийн ?ндэсний Конгресс сонгуульд ялж засгийн газрын тэрг??нээр нэрт эдийн засагч Манмохан Сингх томилогдон ?ргэлжл??лж байсан.

Засаг захиргааны хуваарь

Энэтхэг бол холбооны байгууламжит улс. Энэтхэгийн холбооны байгууламжид 28 муж улс (Англи: state) болон холбооны 8 нутаг (Англи: union territory) хамрагддаг. Муж улсууд доод тал нь нэг албан ёсны нутгийн хэлтэй байдгаас гадна холбооны хоёр нутгийн адил (П?д?чэрри, нийслэл Дели) ??рсд?? засгийн газраа сонгон байгуулах эрхтэй. ?лдэх холбооны таван нутаг улсын ер?нхийл?гчийн шууд хяналтанд байж т?в??с засаг даргыг нь томилдог. 1956 онд х?н амын зонхилох хэлийг харгалзан муж улсуудыг ??рчл?н байгуулсанаас хойш бараг ??рчл?гд??г?й байна. Холбооны нэгж тус б?р дотроо тойргуудад (хинд. [????? zilā] Error: {{Lang}}: text has italic markup (help), Англи: district; Орос: округ) хуваагддаг. ?н?? ?ед улсын хэмжээнд 642 тойрог байна. Цаашилбал, д??ргийг хэд хэдэн техсил болгон хуваадаг.

Энэтхэгийн холбооны 35 нэгжийн байршил (жагсаалтын дугаар, ?сгийн дагуу)

Энэтхэгийн 28 муж улс

Андра Прадеш Аруначал Прадеш Ассам Бихар Чаттисгар Гоа Гужарат Харяна Химачал Прадеш

Жарканд Карнатака Керала Мадхя Прадеш Махараштра Манипур Мегхалая Мизорам Нагаланд

Орисса Панжаб Ражастан Сикким Тамилнаду Трипура Уттар Прадеш Уттараканд Баруун Бенгал

Холбооны 8 нутаг

Андаман-Никобарын арлууд Чандигарх Дадра-Нагар Хавели Даман-Диу Жамму-Кашмир Лакшадвип Нийслэл Делийн нутаг П?д?чэрри Ладакх

Эдийн засаг

Энэтхэг нь 20-р зууны дунд ?е х?ртэл Британы эзэнт г?рний колони байгаад 1947 онд тусгаар тогтнолоо олж авч эдийн засаг болон цэрэг дайны салбар х?чтэй х?гжиж ялангуяа с??лийн 20-д жилийн хугацаанд дээрх салбаруудад ихээхэн амжилт гарсан ажээ.

Энэтхэгийн эдийн засаг нь номиналь ?НБ-р тооцвол 12-т, худалдан авах чадварын паритетаар тооцвол д?р?вт жагсдаг. Эдийн засгийн шинэчлэлийн ?р д?нд ?с?лт??р?? дэлхийд хоёрт ордог боловч ядуурал, бичиг ?сэгт тайлагдахг?й байх, хоолны хомсдол зэрэг нь элбэг байна.

Эдийн засгийн хувьд амьжиргааны т?вшнээс доогуур х?н ам 25% (2002), инфляци 4,2% (2004), х?д?лм?рийн чадвартай х?н ам 482,2 сая (2004), ажилг?йдэл 9,2% (2004), аж ?йлдвэрийн ?с?лт 7,4% (2004), цахилгаан энерги ?йлдвэрлэл 547,2 миллиард. кВт.цаг (2002), цахилгаан энергиин хэрэглээ 510,1 миллиард. кВт.цаг. (2002) байна.

Экспорт

Нийт экспорт нь 2012 оны байдлаар 69,18 миллиард доллар. ??нээс АНУ — 20,3%, Хятад — 6,3%, Их Британи — 5,2%, Хонконг — 4,7%, Герман — 4,3%.

Импорт

Нийт импорт нь 2003 оны байдлаар 89,33 миллиард доллар. ??нээс АНУ-аас — 6,7%, Бельгиэс — 5,9%, Их Британиас 5%, Хятадаас — 4,5%, Сингапураас — 4,2%.

Х?н ам

Инд-Гангын нам доор газраар
х?н ам шиг?? суурьшдаг.

Дэлхийд Хятадын дараа хоёрдугаар олон х?н амтай улс бол Энэтхэг 2014 оноос тэрг??лэх болсон. 2010 оны тооллогоорх х?н амын тоо - 1 тэрбум 210 сая. ??нээс 70% нь хотод бус х?д?? нутагтай. 2011 онд 53 саятан хоттой байгаагаас Мумбай (хуучнаар Бомбей), Дели, Бангалор, Хайдарабад, Ахмадабадад хамгаас олон оршин суугчтай. Х?н амын 64.8% бичиг ?сэг тайлдагдсанаас хамгийн ихдээ Керала муж улсад 91%, хамгийн багадаа Бихарт 47% байна.

Энэтхэг бол олон хэлтний ?лгий нутаг. ?ндсэндээ Энэтхэг-Ари (х?н амын 74%), Дравид (24%) хоёр хэлний б?лэгт хамаардаг. Энэтхэг-Ари б?лгээс Хинди (41.0%), Бенгал (8.1%), Маратхи (7.0%), Урд? (5.0%), Гужарат (4.5%), Ория (3.2%), Панжаби (2.8%), Дравид б?лгээс Тэл?г? (7.4%), Тамил (5.9%), Каннада (3.7%), Малаялам (3.2%) хэлн??д т?гээмэл тархжээ.

Энэтхэгийн х?н амын 80.5% нь Хинд?, 13.4% нь Ислам, 2.4% нь Христ, 1.8% нь Сикх, 0.7% нь Будда, 0.4% нь Жайна шашны ш?тлэгтэй юм байна.

М?н ?зэх

• Энэтхэгийн х?д?? аж ахуй

Цахим холбоос

•  Commons: ???? – Викимедиа дуу д?рсний сан
• Энэтхэг улсын Засгийн газар – (Англи хэлээр)
• Энэтхэг UCB Libraries GovPubs дахь мэдээлэл